Wat is de ablativus absolutus?

Hoe werkt hij en hoe moet ik hem vertalen?

Soms kom je in het Latijn een ablativus absolutus (afgekort ablabs) tegen. Dat is een groep van twee woorden, een naamwoord en een participium, die allebei in de ablativus staan. Als je zo’n groep tegenkomt en je kunt niet verklaren waar de ablativus vandaan komt (bijvoorbeeld door een voorzetsel waarna de ablativus volgt, zoals cum ), dan moet er een belletje gaan rinkelen – dat is waarschijnlijk een ablabs! Kijk maar naar het volgende voorbeeld:

“Magistro explicante, discipulus linguam scire incipit.”

In deze zin is het niet direct duidelijk wat de rol is van de ablativus in magistro explicante , toch? We zien ook dat het een naamwoord ( magistro ) en een participium ( explicante ) is. Nu zien we dat het een ablativus absolutus is. Nu moeten we alleen nog weten hoe je het vertaalt.

Hoe vertaal je de ablativus absolutus? Hier is een stappenplan om de ablabs te vertalen:

1. Open een nieuwe bijzin met toen/terwijl/nadat/hoewel/omdat
2. Het participium wordt de persoonsvorm van de bijzin
3. Het naamwoord wordt het onderwerp van de bijzin
4. Zet het achter elkaar zodat er een logische bijzin ontstaat
5. Plak deze voor of achter de hoofdzin – en je bent klaar!

Let op als het participium een PPA is, vertaal het dan gelijktijdig en actief, bijvoorbeeld met terwijl. Als het participium een PPP is, vertaal het dan voortijdig, bijvoorbeeld met nadat…was/waren. Wil je graag je kennis over participia opfrissen? Klik dan hier om naar de pagina over participia te springen!

Zo werkt de app!

• Begin met vragen!

Laten we kijken naar onze voorbeeldzin! “Magistro explicante, discipulus linguam scire incipit.”

We weten nu dat magistro explicante de ablabs is. We vertalen daarom eerst de hoofdzin, namelijk discipulus linguam scire incipit. Dit betekent “de leerling begint de taal te begrijpen”. Nu kunnen we het stappenplan volgen!

1. We moeten een bijzin openen. Laten we het woord omdat gebruiken.
2. Explicante komt van explicare . Dat betekent uitleggen . Dit wordt de persoonsvorm van de zin.
3. Magistro is het naamwoord en wordt dus het onderwerp van de bijzin. Het betekent leraar .
4. Laten we alles achter elkaar zetten in de vorm “omdat [onderwerp] [persoonsvorm], …”. We krijgen dan dit: “Omdat de leraar uitlegt, …”
5. We voegen het nu samen met de hoofdzin. We krijgen dan de volgende zin: “Omdat de leraar uitlegt, begint de leerling de taal te begrijpen.”

We hebben de ablabs nu goed vertaald! Ook hebben we het participium gelijktijdig en actief vertaald. Dat moet omdat explicante een PPA is. Je had ook een ander woord mogen gebruiken in stap 1, zoals terwijl . In dit geval is omdat een fijne vertaling omdat het oefenen een oorzaak kan zijn van het begrijpen van de taal! Hier is nog een voorbeeld om te laten zien hoe je een ablabs letterlijk kunt vertalen. “Magistro narrante, scribo in tabula mea”

Letterlijk vertaald betekent dit: “met de vertellende meester, schrijf ik op mijn blad” . Maar nu gaan we het vertalen met een ablabs: het participium narrante wordt de persoonsvorm in de zin en het naamwoord magistro wordt het onderwerp in de zin. Het participium is een PPA, dus de persoonvorm is gelijktijdig en actief. Hiervan kun je het volgende maken: “terwijl de meester vertelt, schrijf ik op mijn blad.”

Let op: soms staan er nog extra woorden in de ablabs. Deze staan dan in hun gebruikelijke naamvallen zoals je gewend bent. Bijvoorbeeld kan er nog een lijdend voorwerp bij de bijzin horen. Deze staan dan in de accusativus. Kijk maar naar dit voorbeeld, waarin een extra lijdend voorwerp én meewerkend voorwerp zit: “Magistro explanationem discipulo dato inquisitio agitur.” “Inquisitio agitur” is de hoofdzin en betekent “de toets wordt gemaakt” . We zien dat er een ablabs is, want we hebben weer een naamwoord en participium in de ablativus ( magistro dato ). Deze ablativus kan niet door iets anders verklaard worden, dus is het een ablabs! De woorden die tussen magistro en dato staan mag je meenemen in de vertaling van de bijzin. Dit kun je mooi in stap 4 doen! Laten we het stappenplan weer toepassen.

1. Laten we de bijzin openen met nadat (want dato is een PPP, dus moeten we voortijdig vertalen!)
2. Dato komt van dare. Dat betekent geven. Het is een PPP, dus het moet voortijdig aan de hoofdzin. De hoofdzin staan in het praesens (passief), dus moeten we 1 stapje terug in de tijd in de bijzin. In het Nederlands kunnen we dat doen met een voltooid deelwoord (dus … heeft gegeven).
3. Magistro wordt het onderwerp van de bijzin en het betekent leraar.
4. Tot nu toe hebben we “Nadat de leraar … heeft gegeven, …”. We moeten nu nog explanationem en discipulo vertalen. Explanationem is een accusativus en dus het lijdend voorwerp. Discipulo is hier een dativus, dus het meewerkend voorwerp. We krijgen dan het volgende: “Nadat de leraar uitleg aan de leerling heeft gegeven, …”.
5. We plakken de hoofdzin erachteraan. We hebben nu de zin juist vertaald, namelijk zo: “Nadat de leraar uitleg aan de leerling heeft gegeven, wordt de toets gemaakt.”

Het verschil tussen een normaal PPA/PPP en een ablabs is als volgt: bij een “normaal” PPA/PPP voert het onderwerp (de nominativus) zelf een actie uit tijdens de actie van de persoonsvorm in de hoofdzin. Bij een ablabs voert daarentegen een ander (de ablativus) een actie uit tijdens de actie van de persoonsvorm. Dat kan je zien in de volgende voorbeelden: \

“Magistrum dat inquisitiones, currens.” We hebben hier te maken met een normaal PPA, en het onderwerp voert zelf een actie uit tijdens de actie in de hoofdzin: “De leraar deelt de toetsen uit, terwijl hij loopt.”\

“Magistrum dat inquisitiones, discipulis clamantibus.” We hebben hier te maken met een ablabs, en de ablativus voert dus een actie uit tijdens de actie in de hoofdzin: “De leraar deelt de toetsen uit, terwijl de studenten schreeuwen.”

Leerlingen die hier vragen over hebben, keken ook naar:

Wat is het verschil tussen actief en passief

Wat is een naamval en welke naamvallen zijn er?

Wat zijn het gerundium en het gerundivum precies?