Wat is osmotische waarde eigenlijk?
Wat is osmotische waarde eigenlijk?
Osmose is voor veel leerlingen verwarrend, het is een stukje natuurkunde dat een hele grote invloed heeft op de biologie.
Je zou zelfs kunnen zeggen dat het de reden is dat cellen überhaupt bestaan. Bij Osmose komen een heleboel onbekende termen om de hoek zoals diffussie, osmotische waarde, semi-permeable membranen, turgor, hypertoon, hypotoon en isotoon, en actief en passief transport. Laten we bij het begin beginnen.
Diffusie en Osmose
Diffusie is iets wat de meeste leerlingen snel snappen. Wanneer je een stof oplost in water dan wil die stof zich graag gelijk verdelen over je water. Het makkelijkste voorbeeld is een kopje thee met een suikerklontje erin. Het suikerklontje lost helemaal op en verspreidt zich daarna gelijkmatig over de thee. De eerste slok thee is dus net zo zoet als de laatste, omdat de suiker door diffusie is verspreid over alle thee. De concentratie van de suiker is overal in het kopje gelijk.
Osmose is eigenlijk een vorm van diffusie , maar dan over een semi-permeabel membraan . Dat is een nogal lastige term, maar wat het betekent is dat het membraan (bijvoorbeeld het membraan van een cel) wel water doorlaat, maar geen andere stoffen zoals zout en suiker. Als we teruggaan naar het kopje thee is er een voorbeeldexperimentje dat je zelf thuis ook kunt uitproberen. Zet twee kopjes thee (of natuurlijk gewoon water neer) en lost in het ene kopje een heleboel suiker of zout op. Wanneer je dan een servetje of opgerolde vel keukenrol met de uiteindes in beide kopjes legt, zul je zien dat het kopje met de suiker erin langzaam voller wordt. Behoorlijk vreemd, maar het komt door diffussie.
Stoffen willen zich graag zo verdelen dat de concentratie van de opgeloste stof over de hele oplossing hetzelfde is. Wanneer twee oplossingen worden gescheiden door een semi-permeabel membraan dan kan het zijn dat de concentratie in de ene oplossing groter is dan in de andere. Water stroomt dan van de kant met de lage osmotische waarde (die noem je vaak de hypotone kant) naar de kant met de hoge osmotische waarde (die noem je vaak de hypertone kant). Dit blijft in principe stromen totdat de concentratie aan beide kanten gelijk is, dan zijn de oplossingen isotoon geworden. Samengevat stroomt water dus van hypotoon naar hypertoon zodat beide isotoon worden.
Maar die osmotische waarde dan?
Rekenen met osmotische waarde is iets wat veel leerlingen lastig vinden, omdat ze niet weten hoe ze het weer moeten geven. Wanneer je echt accuraat wilt rekenen met osmotische waarde dan kijk je naar de druk die alle opgeloste stoffen uitoefenen op de omgeving en dan reken je dus met Pa (Pascal). De formule hiervoor is alleen vrij moeilijk, dus vaak reken je op de middelbare school in plaats daarvan met concentratie. Die kun je weergeven in percentage (bijvoorbeeld een 8% zoutoplossing) of in Molair zoals bij scheikunde (bijvoorbeeld een 0,1 M oplossing).
Wat heb je eigenlijk aan al die osmose
Leuk dus, osmose, maar wat heb je eraan en waar vind je van die “semi-permeabele membranen”. Biologiepractica op de middelbare school kijken vaak naar kruidachtige plantjes en stukjes aardappel om dit duidelijk te maken. Een celmembraan is semi-permeabel, wanneer je deze dus in een hypertone oplossing legt dan krimpt de cel en wanneer je hem in een hypotone oplossing legt dan groeit hij. Een plantje dat je in zout water zet zal slap gaan hangen, een ongekookt frietje in zout water krimpt. Bij planten komt dat door iets wat turgor heet. Dat klinkt lastig, maar is het niet. Plantencellen hebben een celwand en een celmembraan. Wanneer de plantencellen groeien, dan duwt het membraan tegen de celwand waardoor die strak komt te staan. Een fris plantje heeft dus een hoge turgor en staat mooi rechtop, maar wanneer je hem in zout water zet neemt de turgor af en gaat het plantje hangen. Turgor is dus de druk van de cel op de celwand.
Het werkt niet alleen bij planten. Het is ook belangrijk dat ons bloed isotoon blijft, als het te hypertoon wordt, bijvoorbeeld doordat je veel zout eet en weinig water drinkt, dan drogen je cellen uit.
Kan het lichaam dan ook wat doen met die osmotische waarde?
Natuurlijk, cellen gebruiken osmose voor van alles, maar daar moeten ze dus wel een beetje invloed op kunnen uitoefenen. Water kan heel makkelijk door de celwanden heen, maar zouten, suikers en vetten niet. Het stromen van water door het membraan heen noem je passief transport, de cel hoeft er niks voor te doen. De cel kan ook eiwitpoortjes openzetten waar bijvoorbeeld zout makkelijk doorheen kan stromen, ook dat is passief transport, het zout stroomt vanzelf. Wanneer je passief transport hebt, heb je natuurlijk ook actief transport. Bij actief transport werkt een eiwitpoortje als een soort pomp, die constant een stof de cel in of uitpompt. Hierdoor kan de cel zelf de osmotische waarde veranderen. Wanneer de cel bijvoorbeeld zout de cel inpompt, stijgt de osmotische waarde in de cel, waardoor er meer water de cel in stroomt en de cel groeit. Hiermee kan een cel bijvoorbeeld voorkomen dat ze uitdrogen in een zoutoplossing.
Eens kijken of je het begrepen hebt
Teken een plantencel die in water wordt gelegd met een lage osmotische waarde. Hoe noemen we de staat waarin deze cel en celwand zich na een aantal minuten bevinden?
Leerlingen die hier vragen over hebben, keken ook naar:
Werkt u in het vo of mbo? Plan direct een vrijblijvende demonstratie in!
We laten u graag geheel vrijblijvend zien hoe Mr. Chadd werkt, hoe het kan worden ingezet en wat de meerwaarde is. Dit doen we in een fysieke of online afspraak van zo'n 30 minuten. Let op! Deze demonstratie is alleen bedoeld voor mensen die werkzaam zijn in het vo of mbo, NIET voor leerlingen!
Meer informatie over Mr. Chadd
Laat hieronder uw gegevens achter en we sturen u geheel vrijblijvend meer informatie over Mr. Chadd op!
Werkt u in het vo of mbo? Neem contact op!
Bent u benieuwd naar de voordelen van Mr. Chadd of heeft u andere vragen? Laat uw gegevens achter en wij nemen zo snel mogelijk contact op.