Allelen

Genen zijn stukjes DNA die coderen voor een erfelijke eigenschap.

Het gehele menselijke genoom bestaat ongeveer uit 20.000 genen. Een mens is dus het product van 20.000 erfelijke eigenschappen die verdeeld liggen over 46 chromosomen.

In alle lichaamscellen zijn chromosomen twee keer aanwezig: een chromosoom afkomstig van de vader en een chromosoom dat komt van de moeder. Je krijgt die 20.000 erfelijke eigenschappen twee keer: één keer van je moeder verdeeld over 23 chromosomen en één keer van je vader verdeeld over 23 chromosomen.

Elke erfelijke eigenschap heb je dus twee keer: een onderdeel van je moeder en een onderdeel van je vader. Deze onderdelen heten allelen . Eén erfelijke eigenschap (gen) is opgebouwd uit twee allelen. Het allel wat van de vader komt kan identiek zijn aan het allel dat van de moeder komt. Als dit het geval is, is het organisme homozygoot voor dat bepaalde gen. Hierdoor zullen ook de nakomelingen van dit individu altijd hetzelfde allel krijgen van deze ouder, want de twee allelen zijn identiek. De allelen die van de vader en van de moeder komen kunnen ook verschillend zijn. Dan is het organisme heterozygoot voor dit gen. Dit houdt in dat nakomelingen van dit heterozygote organisme één van de twee verschillende allelen van deze ouder krijgt.

Hoe wordt een gen bepaald?

Genen komen in verschillende varianten voor. Zo’n variant wordt een allel genoemd. Van elk gen heeft een diploïd organisme twee allelen: in de chromosomen liggen de allelen op dezelfde plaats (dezelfde locus). Of een gen homozygoot of heterozygoot is, is mogelijk door verschillen in de nucleotidenvolgorde van allelen. Zo kan het ene allel coderen voor blond haar en de andere allel voor bruin haar. Allelen kunnen dominant, recessief of intermediair zijn. Wanneer een organisme heterozygoot is voor een bepaald gen, maar toch beide allelen tot uiting komen in het fenotype, zijn het intermediaire allelen. Een allel is dominant wanneer deze hoe dan ook tot uiting komt, ondanks de aanwezigheid van een ander allel. Een allel is recessief wanneer deze alleen tot uiting komt wanneer het organisme homozygoot is voor het gen.

De locus

Een locus is een plaats op een chromosoom. Binnen dezelfde soort vind je de allelen van een bepaald gen altijd op hetzelfde locus. De locus wordt aangegeven met het nummer van het chromosoom waar het gen zich op bevindt, een letter voor de ‘poot’ van het chromosoom en een nummer voor de gekleurde band waarin de locus zich bevindt.

Zo werkt de app

• Download de app

Wat doen genen eigenlijk?

Alle genen zijn dus stukjes informatie op het DNA. Deze stukjes DNA kunnen in de celkern afgelezen worden. Al onze genen zijn eigenlijk niets meer dan een blauwdruk voor de productie van eiwitten. De cellen van het lichaam maken de eiwitten waar ons lichaam uit is opgebouwd op basis van de genetische codes op het DNA. Hormonen bestaan uit eiwitten, enzymen bestaan uit eiwitten, spieren bestaan uit eiwitten. Gevoelens worden ook gereguleerd door hormonen en dus door eiwitten. Kortom: ons lichaam bestaat voor een groot gedeelte uit eiwitten.

Opdrachten

1. Twee ouders zijn heterozygoot voor de bruine oogkleur. Bruine ogen is dominant over blauwe. Ze krijgen een eeneiige tweeling: Gijs en Cees. Cees heeft blauwe ogen, hoe groot is de kans dat Gijs ook blauwe ogen heeft?
2. Taaislijmziekte is een ernstige ziekte die wordt veroorzaakt door een recessief gen. Iemand die heterozygoot is voor dit gen wordt een drager genoemd. Floris is drager van taaislijmziekte. Komt het gen voor taaislijmziekte in alle gewone lichaamscellen van Floris voor? En in alle zaadcellen?
3. Het kunnen rollen van je tong is afhankelijk van de aanwezigheid van een dominant gen. Een zwangere moeder, die haar tong niet kan rollen, krijgt een kind met een vader die dit wel kan. Deze vader is heterozygoot voor deze eigenschap. Hoe groot is de kans dat het kind later kan tongrollen?

Leerlingen die hier vragen over hebben, keken ook naar:

Dominant en recessief

Heterozygoot en homozygoot

Verschillende soorten overerving