Een ecosysteem omvat alles dat bijdraagt aan het in standhouden van het erbinnen.

Een ecosysteem is niet alleen de samenleving van organismen (planten, dieren en micro-organismen) binnen een bepaalde leefomgeving, maar ook vooral de uitwisseling van materie en energie tussen de organismen onderling en tussen de levende (biotische) en niet-levende (abiotische) omgeving; bodem, water en lucht.

Kringlopen

Het leven op aarde bevindt zich in een dunne laag rondom het oppervlak; dit wordt de biosfeer genoemd. De biosfeer, die bijna alle levende organismen en hun samenlevingsverbanden in de ecosystemen omvat, is meestal niet dikker dan 20 meter; dat is ongeveer een miljoenste van de doorsnede van de aarde. Kenmerkend voor een ecosysteem is dat alle benodigde stoffen gecirculeerd worden in een kringloop binnen het systeem.

Alleen de energie wordt via zonlicht gewonnen, maar deze verdwijnt ook weer uit het systeem. Het ecosysteem zorgt ervoor dat er een energiestroom ontstaat: de kringloop van de stof vormt een patroon in de energiestroom die van de zon komt. De grenzen tussen verschillende ecosystemen zijn lastig aan te geven, er is altijd wel een relatie met de omringende omgeving. Het enige, echt gesloten ecosysteem is de hele levende aarde als geheel.

Bepalende factoren

Slechts twee factoren – vocht (water) en temperatuur (energie) – zijn bepalend voor de rijke variatie aan ecosystemen op onze aarde. In zee wordt het ecosysteem bepaald door de diepte en temperatuur (energie). Deze factoren bepalen de mogelijkheden voor levensprocessen. Je zou kunnen zeggen dat een ecosysteem het resultaat is van hoe deze factoren zijn “ingesteld”. De energie die al het leven op aarde mogelijk maakt, komt van de zon. Deze energie verblijft hier slechts tijdelijk, opgeslagen in de biosfeer door absorptie (warmte) en door fotosynthetische productie, het proces waarbij glucose wordt gemaakt door planten.

Leven is moeilijk tot onmogelijk als het ergens te heet of te koud is. De plaats op aarde bepaalt de instralingshoek van de zon en bepaalt de hoeveelheid beschikbare energie. Door warmte-uitstraling verdwijnt er voortdurend energie, terug de ruimte in. Gelukkig komt ook voortdurend ergens op aarde de zon weer op, waardoor nieuwe energie wordt toegevoerd. Voor levensprocessen op aarde is water essentieel: zonder water geen leven. Water vormt vaak de leefomgeving zelf (denk aan zeeën, rivieren, meren en oceanen), maar ook voor alle organismen de belangrijkste bouwstof. Chemische reacties, die aan de kern staan van levensprocessen, zijn veelal onmogelijk zonder water.

Zo werkt de app

• Download de app

Rollen en kringlopen

Ondanks de verschillen tussen de ecosystemen van de wereld, van nat tot droog en van koud tot warm, is elk ecosysteem op vergelijkbare wijze georganiseerd: kenmerkend zijn kringlopen van materie en energie. Een voorbeeld van zo’n kringloop is de koolstofkringloop. In elk ecosysteem komen planten (producenten), planteneters (consumenten), vleeseters (consumenten) en afvalverwerkers (reducenten) voor, maar deze rollen worden in elk ecosysteem door andere soorten ingevuld. Neem bijvoorbeeld de grote grazers (planteneters/consumenten), die in elk ecosysteem voorkomen, maar wiens rol per ecosysteem door een andere soort wordt vervuld: op de prairies van Noord-Amerika de bizon, in Australië de kangoeroe, in Afrika de antilope en de zebra, op de toendra de eland en op de Veluwe het edelhert.

Opdrachten

1. Voorbeelden van land-ecosystemen zijn het tropisch regenwoud, het grasland, de hittewoestijn en de ijswoestijn. Geef voor elk ecosysteem de bepalende factoren.
2. Voorbeelden van zee-ecosystemen zijn het koraalrif, de ijszee en diepzeebronnen. Geef voor elk ecosysteem de bepalende factoren.

Leerlingen die hier vragen over hebben, keken ook naar:

De stikstofkringloop

De koolstofkringloop

De niche, habitat, biotoop en het ecosysteem