Ben jij op zoek naar een samenvatting van het domein Aarde?

Zoek dan niet verder: je vindt hem hier!

In deze samenvatting vind je:

• Circulatiesystemen
• Klimaten en landschapzones
• Endogene processen
• Exogene processen
• Kringlopen in het systeem aarde
• Het landschap als dynamisch systeem
• Wisselwerking tussen geofactoren
• De mondiale landschapszones
• Landdegradatie
• Verwoestijning
• Natuur- en milieurampen
• De Middellandse Zee
• Circulatiesystemen

Stralingsbalans op aarde is in dynamisch evenwicht (in- en uitstraling) hangt af van wolken, breedteligging en zonnestand. Atmosfeer bestaat uit stikstof, zuurstof, broeikasgassen , water en vaste deeltjes.. De verschillen in opwarming zorgen voor mondiale luchtcirculatie . Afwijking van wet van Buys Ballot heet corioliseffect , intertropische convergentiezone beweegt mee met de zonnestand en moesson is halfjaarlijks wisselende wind (beïnvloed klimaat: moessonklimaat ). Oceanische circulatie bestaat uit zeestromen gedreven door wind (ondiep) en thermohaliene circulatie gedreven door verschillen in temperatuur en zoutgehalte (diep)

• Klimaten en landschapszones

Weer = toestand van atmosfeer op bepaalde plaats en tijd. Klimaat = gemiddelde toestand van het weer. Klimaatsysteem van Köppen hangt af van temperatuur, neerslag en seizoen van neerslag. Het hangt samen met breedteligging, hoogteligging, ligging tov zee (zeeklimaat kleinere temperatuurverschillen), oriëntatie van gebergten ( loefzijde aan de westkant kent meer neerslag dan oostzijde = lijzijde ) en zeestromen. Klimaatgebieden en landschapszones staan met elkaar in verband

• Endogene processen

Platentektoniek:

– Divergerend : midoceanische rug (gat opgevuld met magma = effusieve eruptie ) & i.c.m. slenk wordt afsplitsing

– Convergerend : subductie . Oceaan vs continentaal = oceaan duikt onder = verderop vulkaan = explosief vulkanisme . Oceaan vs oceaan = hetzelfde, enkel vorming diepzeetroggen . Continent vs continent = plooiingsgebergte (Alpen)

–

Transform

aardbevingen, gemeten met de schaal van Richter ( magnitude ) of Mercalli ( intensiteit ). Als gevolg van een aardbeving kan een tsunami ontstaan.

Bij explosief vulkanisme komt plastisch magma vrij en pyroklastisch materiaal (komt niet ver). Gevolg is stratovulkaan , als een deel instort een caldera . Bij een hotspot , midden op een plaat, stijgt continu dun lava en ontstaan schildvulkanen .

Zo werkt de app

• Download nu
• Exogene processen

Fysische verwering

gesteente valt uit elkaar. Grote temperatuurverschillen, veel onder vriespunt en geen vegetatie.

Chemische verwering

verandert samenstelling of lost op ( kalksteen ). Veel vocht en warmte. Bij massabewegingen komt verweringsmateriaal in beweging ( puinhelling & puinwaaier ), vegetatie kan het tegenhouden en erosie is gevolg. Rivieren zorgen voor transport: in de bovenloop is verhang groot dus gevolg verticale erosie , later horizontale erosie. In benedenloop wordt fijn materiaal vervoerd, dat bij hoogwater zal sedimenteren . Door hoge druk zal het veranderen in sedimentgesteenten ( zandsteen , schalie). Delta is ophoping en estuarium is gat in de kust.

• Kringlopen in het systeem aarde

Aarde wordt gevormd door endogene en exogene processen . Systemen:

Platentektoniek: convectiestromen. Jong gebergten (Alpien) zijn steil met spitse toppen. Oude gebergten (Hercynisch of caledonisch) zijn door exogene processen flauw.

Hydrologische kringloop

zon. Water, verdamping, neerslag. Door transport rivier in relatie met gesteentekringloop.

Gesteentekringloop . 3 gesteenten: stollingsgesteenten (bij stolling magma), sedimentgesteenten en metamorfe gesteenten (stolling- of sedimentgesteente verandert van eigenschappen door magma: marmer (kalksteen) en leisteen (schalie). 2 kringlopen: stollinggesteenten in bergen blootgelegd door exogene processen en rivier transporteert en sedimenteert. En divergerende plaatgrenzen en subductie wordt metamorf gesteente.

• Het landschap als dynamisch systeem

Dynamisch systeem bos: fotosynthese, vorming van organisch afval (vallende bladeren), mineralisatie en humusvorming , verwering en neerslag en grondwater.

Mineralisatie= het vormen van mineralen. In tropische regenwoud gaat dit zo snel dat er humus ontbreekt + veel chemische verwering🡪 rode bodem . Veel humus 🡪 zwarte bodem = vruchtbaar.

• Wisselwerking tussen geofactoren

Alle geofactoren beïnvloeden elkaar 🡪 ontstaan landschapszones waardoor reliëf weer grote verschillen zijn. Waar veel nuttige neerslag is, is ook veel uitspoeling: neemt humus en voedingsstoffen mee. Op lage breedte is neerslagtekort 🡪 weinig organisch materiaal & zout, kalk of gips bodems. Weinig nuttige neerslag op gematigde breedte 🡪 humusrijke bodem. Hoge breedte heeft veengrond door temperatuur. D.m.v. landbouw beïnvloedt de mens het systeem. Gevolgen: voedselkringloop wordt doorbroken (geen organisch materiaal & kunstmest) en er ontstaat monocultuur : diversiteit verdwijnt = gevoelig voor ziekten.
Chemische vruchtbaarheid = voedingsstoffen in de bodem (kalium, stikstof etc).
Fysische vruchtbaarheid= de verdeling in de bodem van vaste bestanddelen (water en lucht).

• De mondiale landschapszones

Tropische zone : tropisch regenwoud en savanne. Veel flora en fauna, niet geschikt voor akkerbouw (oorzaak: veel uitspoeling en afbraak organisch materiaal door temperatuur) 🡪 veel zwerflandbouw

(Semi)aride zone: weinig nuttige neerslag, veel droogte. Water in oasen en wadi’s

Woestijnsteppe kent nomadische veeteelt en sedentaire akkerbouw.

Subtropische zone: overgang tussen tropisch en gematigde zone

Gematigde zone: goede chemische vruchtbaarheid = goede landbouw. Grassteppe = relatief droog, mensen leven van veeteelt. Groei loofwoud

Boreale zone: Groei naaldwoud. Lage temperatuur. Verdient aan bosbouw

Polaire zone: Geen begroeiing door lage temperaturen.

Permafrost: permanent bevroren bodem. Delfstofwinning en veeteelt.

• Landdegradatie

Landdegradatie = afname kwaliteit van de bodem. Oorzaak zijn o.a. de mensen.

Bij bodemerosie spoelt/waait de bovenste laag van de bodem weg. Landbouw versterkt de erosie (onbedekte grond). Oorzaken versterken erosieproces: neerslag op momenten dat er geoogst is, veel regen in korte tijd/ grote druppels, fijne korrels in de grond, steile gebieden ontbost en braakliggende grond.

Voor droge grond hebben we irrigatiesystemen, maar er verdampt veel water en laat veel zout achter. Door de capillaire werking van de aarde komt dit in de grond 🡪 zoutkorst op de bodem maakt landbouw onmogelijk. Landschapszones met droge periodes, veel reliëf of hoge neerslag zijn kwetsbaar (voor de invloeden van de mens). Intensieve landbouw zal hier voor uitputting zorgen.

• Verwoestijning

Verwoestijning = het proces waarbij land dat ooit begroeid was, onbegroeid raakt en dus de bovenste laag van de bodem erodeert 🡪 verlies vruchtbaarheid. Vindt plaats in (woestijn)steppe en subtropische gebieden. Oorzaken: overbeweiding , ontbossing en uitbreiding van akkerland. (Woestijn)steppen kennen een onzeker klimaat met grote neerslag variabiliteit . Bevolking is hierop aangepast, maar dit kan enkel met lage bevolkingsdichtheid.

• Natuur- en milieurampen

Intensivering van de landbouw: ontbossing zorgt voor bodemerosie en verdwijning diversiteit en slechte opname regen in de bodem zorgt voor veel regen in de rivier. Landschapszones verschuiven en veranderen door het versterkte broeikaseffect. Milieurampen (vb. aantasting ozonlaag ) worden veroorzaakt voor de menselijke invloed op het milieu terwijl natuurrampen het gevolg zijn van de processen op aarde. Milieurampen kunnen ook gaan om natuurlijke processen die de mens versterkt. Gevolgen kunnen worden beperkt d.m.v. hazard management .

12.1 Platentektoniek

De Middellandse Zee is het restant van een oceaan die door de noordwaartse opschuiving van Afrika steeds kleiner wordt. Onder de zee liggen allerlei kleine platen ingeklemd door de Euraziatische & Afrikaanse plaat. Tijdens de alpiene gebergtevormende fase zijn de Alpen en Pyreneeën gevormd ( alpien plooiingsgebied ). Bij de subductie van de Apulische plaat zijn de Apennijnen gevormd, tevens zorgt de subductie voor het vormen van vulkanen op de Tyrrheense plaat. Bij de Helleense boog duikt de oceanische korst van de Afrikaanse plaat onder de Egeïsche plaat (trog). De oceaanbodem is dusdanig zwaar dat de Helleense boog zich verplaatst richting Afrika en neemt de Egeïsche plaat mee, waarbij de plaat wordt uitgerekt en dunner wordt. De continentale plaat is onder water gelopen en de eilanden zijn dan ook toppen van gebergte, de rand wordt omhoog gedrukt (Kreta) en er ligt een vulkanische boog ( caldera ).

12.2 Een onrustig gebied

Gevolgen van natuurrampen kunnen worden verkleind door hazard management . Het gebied kent aardbevingen in het oostelijk deel: in Italië en Griekenland veroorzaakt door subductie en in Turkije door transforme plaatrand. Verder kent het gebied door de subductie explosief vulkanisme (Stromboli, Etna en Vesuvius).

12.3 Klimaat en vegetatie rond de Middellandse zee

Het gebied kent Cs-klimaat, met hoge intensiteit en grote variabiliteit.

Mediterrane vegetatie

bladeren zijn leerachtig om verdamping te beperken en hebben stekels, planten herstellen goed na brand, ondergrond is nauwelijks bedekt met verweringslaag en spleten zorgen ervoor dat regenwater goed in de bodem wegzakt. Bodems zijn ondiep en stenig, vegetatie kan slecht wortelen Kreta kent karstverschijnselen. In de zomer staan rivieren droog en kleuren ze naar het sediment.

12.4 De invloed van bewoners op het Middellandse Zeegebied

Problemen landbouw: reliëfrijk gebied, droge zomer en lage begroeiingsdichtheid. Het creëren van terrassen op heuvels en hellingen zorgt voor makkelijkere bewerking en geeft water de kans in de bodem te trekken. De olijfboom heeft lange wortels die makkelijk tussen gesteenten groeien , gebruik maken van de regen in de winter dmv tarwe en irrigatiesystemen (gevaar; waterbalans uit evenwicht). Transhumance: ’s winters vee in laagvlaktes en ’s zomers hoogvlaktes. EU stimuleert de modernisering van de landbouw in het gebied dmv subsidies, maar dit bouwt zich nu af. Het gebied heeft veel aan het massatoerisme.

12.5 Landdegradatie rond de Middellandse Zee

Veel grootschalige ontwikkelingen blijken op de lange termijn slecht te zijn voor het gebied. Duurzaam water- en landgebruik wordt belangrijker, om landdegradatie te voorkomen. Erosie door neerslag en wind. Als veel regenwater in de grond zakt leidt dit tot aardverschuivingen modderstromen; toename door schaalvergroting landbouw en dus afname begroeiing. Door het gebruik van bulldozers voor wegen zijn hellingen instabiel geworden en hebben de humuslaag verschoven waardoor het regenwater niet weg kan. Het gebied kent ook onregelmatige regenval, waardoor irrigatie nodig is, maar als dit onzorgvuldig gebeurt is er kans op waterproblematiek . En het gebied kent veel bosbranden.

Wil jij nog meer weten over het domein Aarde? Chat dan met een van de coaches van Mr. Chadd, zij helpen je graag!