Samengestelde zinnen, hoofdzinnen en bijzinnen

Een hoofdzin is een zin die niet als zinsdeel of zinsdeelstuk fungeert in een grotere zin.

Een kenmerk van een hoofdzin is dat de persoonsvorm meestal op de tweede plaats staat. Soms staat de persoonsvorm op de eerste plaats. De hoofdzin omvat ook bijzinnen. Dat noemen we een samengestelde zin.

Samengestelde zinnen zijn zinnen met meer dan één persoonsvorm. Een samengestelde zin noem je ook wel een meervoudige zin genoemd omdat er meer dan één persoonsvorm in zit. Een zin met één persoonsvorm noem je een enkelvoudige zin. Samengestelde zinnen kunnen bestaan uit meerdere hoofdzinnen of een combinatie van hoofdzinnen en bijzinnen. Een samengestelde zin met alleen hoofdzinnen wordt ook een nevengeschikte zin genoemd. Een samengestelde zin met hoofd- en bijzinnen wordt een ondergeschikte zin genoemd.

Een bijzin is een is een zin die een zinsdeel kan zijn of een onderdeel van een zinsdeel. Een kenmerk van een bijzin is dat de persoonsvorm achteraan staat. Een voorbeeld van een hoofdzin met een bijzin is: ‘Xiao, die tweetalig opgevoegd is, speekt perfect Nederlands’. De hoofdzin is: ‘Xiao spreekt perfect Nederlands’. De bijzin in dit geval is ‘die tweetalig opgevoed is’.

Nu downloaden

Er zijn verschillende soorten bijzinnen.

Als je een bijzin kan vervangen door ‘iets’ of ‘iemand’ is het een onderwerpszin of een lijdend voorwerpszin. Een voorbeeld van een onderwerpszin is: Wie tegen Sara heeft geschreeuwd, heeft haar erg verdrietig gemaakt’. Je kan ‘Sara’ vervangen door ‘iemand’, omdat dit vervolgens het onderwerp is, kan je herkennen dat het hier om een onderwerpszin gaat. Een voorbeeld van een lijdendvoorwerpszin is: ‘Sander zegt, dat hij ziek is’. Hier kun je ‘dat hij ziek is’ vervangen door ‘iets’ of ‘dat’, dit is een lijdendvoorwerpszin.
Als je een bijzin kan vervangen door ‘jou’, ‘mij’, ‘hem’, ‘haar’ is het een meewerkend voorwerpszin. Een voorbeeld: ‘Ahmed geeft cadeau’s aan moeder’. In deze bijzin kan je ‘moeder’ vervangen door ‘haar’, ‘Ahmed geeft haar cadeau’s’.

Als je een bijzin kan vervangen door ‘iets’ terwijl je ér’uit de hoofdzin weghaalt is een voorzetselvoorwerpzin. Een voorzetselvoorwerpzin heeft bijna altijd een ‘er + dat’ constructie, bijvoorbeeld: ‘We rekenen erop, dat je dan ook aanwezig bent’. In deze zin is erop het voorlopig voorzetselvoorwerp en is ‘dat je ook aanwezig bent’ de voorzetselvoorwerpzin.

Als je een bijzin kan vervangen door ‘dan’, ‘toen’ of ‘daarom’ is het een bijwoordelijke bijzin. Een bijwoordelijke bijzin geeft antwoord op de vraag waar, wanneer of hoe iets gebeurt. Een voorbeeld van een bijwoordelijke bijzin is: ‘Omdat het prachtig weer was, besloten we thuis te bijven’. Als je de vraag ‘waarom besloten we thuis te blijven?’ stelt is het antwoord daarop: ‘Omdat het prachtig weer was’.
Als je een bijzin kan vervangen door een bijvoeglijk naamwoord dat vóór het zelfstandig naamwoord staat, is het een bijvoeglijke bijzin. Een bijvoeglijke bijzin geeft antwoord op de vraag wat voor één of welke? Om een bijvoeglijke bijzin te herkennen stel je de vraag welke of wat voor één? Bijvoorbeeld: ‘De hond die zo kwispelt is vast erg blij’. Om de bijzin te ontdekken stel je de vraag: ‘Welke hond?’. Het antwoord op de vraag is ‘die zo kwispelt’. Dat is de bijvoeglijke bijzin in deze zin.
Als je een bijvoeglijk naamwoord kan vervangen door een bijvoeglijk naamwoord dat áchter de persoonsvorm staat dan is het een gezegdezin. Kortom: Wanneer een bijzin de functie heeft van een naamwoordelijk deel van het naamwoordelijk gezegde is het een gezegdezin. Een voorbeeld hiervan is: ‘Mijn rapport is niet geworden wat ik had verwacht’. In deze zin kan je ‘wat ik had verwacht’ vervangen door ‘mooi’, ‘Mijn rapport is niet mooi geworden’. Dit is het naamwoordleijk deel van het naamwoordelijk gezegde van deze zin.

Oefenen met het herkennen van hoofd- en bijzinnen? Maak dan de volgende oefeningen en onderstreep de bijzin in de onderstaande zinnen.