Rationalisme, kort gezegd een lastige term voor het gebruiken van je gezonde verstand.

Het rationalisme is een stroming uit de filosofie die het gebruik van het gezonde verstand voorop stelt.

Wat houdt het rationalisme precies in en wat is de betekenis van deze term?

Het rationalisme is al een hele oude stroming maar werd pas echt populair in de zeventiende eeuw. Vooral René Descartes was een belangrijke filosoof die zich met het rationalisme bezighield. Het uitgangspunt van het rationalisme is dat kennis en waarheid niet gebaseerd zijn op ervaringen, maar juist op de rede (het verstand). Een arts die moet vaststellen of een patiënt lijdt aan griep, baseert dit op de kennis die de arts heeft over griep. Zonder zijn of haar kennis over de symptomen van griep, kan de arts nooit op basis van zintuiglijke waarnemingen vaststellen of de patiënt daadwerkelijk griep heeft. Het rationalisme is dus anders dan het empirisme. Bij het empirisme wordt nieuwe kennis namelijk verworven door zintuiglijke waarneming, observatie en proefondervindelijke ervaring.

Een ander belangrijk punt in het rationalisme was dat het gebruik van de ratio in plaats van de religio kwam. Het gebruik van het verstand kwam dus in plaats van het geloof. Rationeel denken zou volgens aanhangers een einde maken aan de ‘duistere’ tijd van onwetendheid, intolerantie en geloofsfanatisme. Rationalisten waren ervan overtuigd dat kennis en rede superieur waren aan traditie en geloof. Rationeel denken zou leiden tot vooruitgang. Rationalisme was dan ook het belangrijkste kenmerk van het denken tijdens de Verlichting.

Bij het rationalisme was het gebruiken van de rede dus het belangrijkst. Om te checken of je begrijpt waar het bij het rationalisme om draait, volgen hier twee oefenvragen:

• Waarom horen het rationalisme en de Verlichting bij elkaar?
• Wat is het verschil tussen het rationalisme en het empirisme?

Leerlingen die hier vragen over hebben, keken ook naar:

Wetenschappelijke revolutie

Het humanisme

De verlichting