Het endocriene systeem of het hormoonstelsel draagt bij aan het behouden van de homeostase in het lichaam.

Homeostase is min of meer de stabiele toestand in het interne milieu van het lichaam. Homeostase wordt behouden door onze organen en weefsels, zonder dat wij hier bewust mee bezig zijn.

Het hormoonstelsel bestaat uit hormoonklieren die hormonen produceren. De hormonen worden afgegeven aan het bloed, zo komen ze bij alle cellen van je lichaam. Hormonen werken alleen bij hun doelwitorganen en weefsels: alleen cellen met een passende receptor voor dat hormoon reageren. De hormonen regelen de werking van organen. De mate van de reactie hangt af van de concentratie van het hormoon in het bloed (hormoonspiegel). De hormoonhuishouding speelt een cruciale rol bij onder andere de aansturing van emoties, driften, de stimulering van groei en herstel van spieren en weefsels, seksuele ontwikkeling, regulering van lichaamstemperatuur en het metabolisme.

De hypothalamus en de hypofyse

De hypothalamus en hypofyse maken onderdeel uit van het centrale zenuwstelsel. Naast het handhaven van onder andere de bloeddruk en de lichaamstemperatuur, spelen de hypothalamus en hypofyse ook een belangrijke rol bij de hormonale regeling. De hypothalamus bestaat uit zenuwweefsel dat hormonen produceert, de afgifte van deze hormonen heet neurosecretie. Deze hormonen reguleren de hypofyse door neurosecretie van releasing hormonen (RH) of inhibiting hormonen (IH). De hypothalamus controleert dus het endocriene stelsel.

De hypofyse bestaat uit twee kwabben. Wanneer de hypothalamus RH’s of IH’s afgeeft, wordt de voorkwab van de hypofyse gestimuleerd. Deze hormonen stimuleren of remmen vervolgens de productie van hormonen door de hypofyse. Weer andere neuronen produceren neurohormonen, deze komen in de achterkwab de hypofyse terecht. Deze hormonen zijn dus geproduceerd door de hypothalamus en de hypofyse is slechts een plek van afgifte. Deze door de hypothalamus geproduceerde neurohormonen beïnvloeden de werking van de nier en baarmoeder.

Feedback-systemen

De nieuwe afgifte van hormonen wordt meestal gereguleerd door negatieve feedback, ook wel een negatieve terugkoppeling. Voor het behouden van de regelkring is een sensor nodig die in staat is de hoeveelheid hormonen te meten. Daarnaast is er een controlecentrum waar de meetgegevens van de sensoren binnenkomt en de meetgegevens vergeleken worden met de afgesproken waardes. Negatieve feedback is de regelkring waarbij met behulp van sensoren, meet- en regelstations en bepaalde effectoren hormonale waardes in stand kunnen worden gehouden. Negatieve feedback betekent dus dat de toename van het resultaat een remming van het proces veroorzaakt. Een afname van het resultaat veroorzaakt een stimulering van het proces.

Een voorbeeld is de negatieve feedback van testosteron. De hypofyse produceert de hormonen LH en FSH. De grote concentratie LH zet de LH-receptoren op de testis aan tot de productie van testosteron. Spiervezels bevatten receptoren voor testosteron en worden aangezet tot spiergroei. De hypofyse bevat ook receptoren voor testosteron. Als de concentratie testosteron in het bloed hoog is, zullen veel receptoren op de hypofyse bezet zijn. Veel bezette receptoren resulteren in een remming van de hypofyse. Door deze remming gaat de hypofyse minder LH en FSH produceren. Door de lagere concentratie LH en FSH zullen er op de testis maar weinig LH-receptoren bezet zijn. Hierdoor wordt de productie van testosteron geremd. De lage concentratie testosteron zorgt er vervolgens voor dat er maar weinig testosteronreceptoren op de hypofyse bezet zijn, waardoor de hypofyse nu minder geremd wordt. Hierdoor schroeft de hypofyse de productie van LH en FSH weer op.

Zo werkt de app

• Download de app

Steroïde- en peptidehormonen

Hormonen kunnen in twee groepen van hormoonstructuren ingedeeld worden. Er zijn steroïdehormonen, welke in vet oplosbaar zijn en een langzame en langdurige werking door genregulatie. Daarnaast zijn er peptidehormonen die wateroplosbaar zijn en een snelle en kortstondige werking hebben door middel van een secundaire boodschapper-systeem. Peptidehormonen worden opgepikt door een signaalreceptor op het celmembraan die, onder verbruik van ATP, een respons activeert in de cel. Steroïdehormonen komen daadwerkelijk in het cytoplasma van de cel terecht, waar de receptoren voor deze hormonen zich bevinden. Binding van het steroïdehormoon aan zijn specifieke receptor vormt een complex, dat in de celkern DNA kan binden en transcriptie in gang zet.

Het exocrien systeem en gecombineerde klieren

Organen die hormonen afgeven, worden endocriene klieren genoemd. Exocriene klieren, zoals de traanklier of zweetklier, geven geen stoffen af aan de bloedsomloop. Exocriene klieren zorgen voor excretie of uitscheiding. Exocriene klieren worden ook wel afvoerklieren genoemd. Sommige exocriene klieren geven hun stoffen niet aan de buitenwereld af, maar aan het spijsverteringssysteem. Exocriene klieren bezitten een afvoergang waardoor hun producten naar de bestemde plaats worden geleid.

Naast endocriene en exocriene klieren, zijn er ook klieren die zowel endocrien als exocrien zijn. Een voorbeeld van een gecombineerde klier is de alvleesklier. Het endocriene gedeelte maakt de hormonen insuline en glucagon, welke aan het bloed worden afgegeven. Het exocriene gedeelte maakt alvleeskliersap, dat via de galblaas in de dunne darm terecht komt en enzymen bevat die helpen bij de vertering.

Oefenopgaven

1. In welk orgaan worden releasing factors gemaakt?
2. Het strottenhoofd van een man van 30 jaar is in verhouding tot het lichaam groter dan bij een jongen van 8 jaar. Hoe kan dit?
3. De alvleesklier bevat behalve endocriene cellen ook exocriene cellen. Wat is het onderscheid tussen endocriene en exocriene cellen.

Leerlingen die hier vragen over hebben, keken ook naar:

Opbouw en functie hersenen en hersendelen

Werking alvleesklier

De transcriptie en translatie (eiwitsynthese)